Zazaca’nın bilimsel araştırılması 1856 da başlıyor ki bugün 155 yıllık geçmişi olan bir araştırma tarihine bakabiliriz. O dönemde Avrupa’da dillerin araştırılması ve dilbilimi temelinin atılması için yoğun girişimler yapılmaktaydı.
Not: Bu makale basında yayınlanmıştır, kaynak ve aktarma için şunu yazın: Zaza Dili’nin Tarihi Gelişimi. I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, 13-14 Mayıs 2011, Bingöl Üniversitesi Yay., Bingöl 2012, 111-142. Bu ise bir internet yayınıdır.
1856 yılında Rusya’nın Petersburg Bilimler Akademisi, şark dilleri üzerine bilgi edinmek amacıyla, Roslawl’’da (Smolensk Eyaleti) bulunan savaş esirlerinden dil kayıtları yapması için Peter Lerch’i görevlendirmiştir. P. Lerch onbir hafta (7. mart – 26. mayıs, bk. Lerch, Bericht) kendileriyle beraber kalmıştır. Lerch’in verdiği bilgiden anlaşıldığına göre aralarında enaz üç Zazaca konuşmacı vardı: Palu’nun Kasan/Kaşan köyünden gelme Hasan, Hêni’den gelme Ali ve adı verilmeyen bir Dersim’li (Bericht, 624). Lerch’in başkaynağı Zaza Hasan dı. Palu’lu Hasan’dan kaydedilip yayınlanan Zazaca Metinler şundan oluşuyor: cümle listeleri, üç masal ve Zaza aşiretlerinin kavgaları. Kendisi ayrıca on Zazaca türkü kaydetmiştir (sekizi Hasan’dan, ikisi Ali’den)1 fakat bunlar şimdiye kadar yayınlanmamıştır. Hadank’ın ima ettiğine göre P. Lerch’in III. Bölümü’nün basımı için o zamanlar akademideki yetkili Carl Salemann tarafından engellenmiştir.2 Lerch aynı zamanda metinlerden bir kelime listesi de hazırlamış (II, 191-214), fakat Zazaca’nın bir gramatik analizini yapmamıştır. Zazaca metinleri Rusça ve Almanca tercümesiyle Petersburg’da yayınlandı (1856, 1857-58).
